Boris Grebenshikov komt terug naar België. Ik ben verheugd, want na het concert van BG Symfonia eind 2023 in Hasselt – dat prachtig was, maar waarop duidelijk te weinig volk aanwezig was – vreesde ik dat de Russische rockster niet zo snel meer naar België zou komen.

Vanavond, op 23 januari 2025, speelt hij opnieuw in Brussel. Deze keer niet met een klassiek orkest, maar met zijn vaste begeleidingsgroep, een stevig sextet van muzikanten die Grebenshikov al jaren bijstaan. Dat hij niet meer onder de naam Åquarium optreedt, de legendarische groep die hij in 1972 oprichtte, maar als BG+, is het gevolg van het feit dat Åquarium een van de slachtoffers is van de oorlog van Rusland tegen Oekraïne is. Boris kon er namelijk niet mee leven dat sommige groepsleden zowaar de oorlog rechtvaardigden.

Grebenshikov kan terugkijken op een rijke carrière, met de opname van de eerste Russische undergroundplaten begin jaren 80, met zijn succes in de Leningrad Rock Club, maar ook met de gigantische doorbraak van de Russische rock ten tijde van de perestrojka. Eind jaren tachtig probeerde hij tevergeefs internationaal door te breken in het Engels, maar hij keerde daarna terug naar het Russisch en maakte heel wat eclectische prachtplaten. En op de gezegende leeftijd van 71 jaar blijft hij nog steeds creatief. Hij gaf in 2024 twee ep’s uit, en aangezien er vanavond nog wat werk gespeeld werd dat nog niet op plaat verscheen, voorspel ik dat er nog meer zullen volgen.

Westerse liefhebbers van Russische rockmuziek zien alvast één voordeel in de barbaarse Oekraïense oorlog, en dat is dat de grootste Russische rocksterren – die bijna zonder uitzondering als ‘buitenlands agent’ bestempeld werden door de Russische overheid, en bijgevolg het vaderland verlaten hebben – nu allemaal in het Westen optreden. Een paar weken geleden zag ik Andrej Makarevitsj in Brussel, en Zemfira in Parijs, terwijl DDT en Bi-2 optredens gaven in Amsterdam, die ik helaas niet kon bijwonen.

Het is de eerste keer dat ik in La Madeleine kom sinds de zaal werd heringericht als concertzaal, en ik moet zeggen dat het een positieve ervaring is. De sfeer is bij mijn blijde inkomst boeddhistisch, met geluiden van klankschalen en keelzang. Grebenshikov was jarenlang Ruslands bekendste boeddhist, maar kijkt spiritueel veel breder en is eigenlijk gewoon multireligieus. Achteraan het podium hangt een schilderij van een oosterse godheid met sitar. Het is een beeltenis van Sarasvati, de hindoeïstische godin van kennis, kunst, muziek, dichtkunst, wijsheid, retorica, schrift en literatuur.

Als Grebenshikov opkomt, waarschuwt hij meteen dat hij liedjes gaat spelen die we nog niet kennen. Hij draagt een baret en een lange baard, en uiteraard ook een zonnebril. En hij heeft gelijk. Opener ‘Мёртвые Матросы не спят (Dode matrozen slapen niet)’ is een obscuur nummer uit 2005, dat velen vergeten hebben. Dat geldt ook voor ‘Джунгли (Jungles)’, al dateert dit nummer nog van de tijd van de Perestrojka. Dat moet ook de tijd zijn dat ‘Боже, Храни Полярников (God, behoede de poolwachters)’ uitkwam, een melancholisch doch hilarisch nummer waarin Boris God vraagt om goed te zijn voor de poolwachters, en hen een groter rantsoen alcohol te bezorgen.

Toegegeven, ik had deze nummers al gehoord, maar had ze helemaal niet verwacht op deze avond. Een avond met de grootste hits zal het alvast niet worden. Er volgen recentere nummers als ‘Праздник урожая во дворце труда (Oogstfeest in het paleis van de arbeid)’ uit 2013 en ‘Духовный Лидер (Spirituele leider)’ uit 2024, maar ook hier ben je echt een kenner als je deze nummers kunt meezingen, want Grebenshikov kan op die manier putten uit meer dan vijftig platen en meer dan vijfhonderd liederen.

Ik vind het wel een boeiend gegeven om zo een licht te laten schijnen op je onbekende nummers. ‘Всё Кошки Серы (Alle katen zijn grijs)’ en ‘Никто и Звать Никак (Niemand en geen naam)’ had ik zelfs nog nooit eerder gehoord. Ik ben blij als er een klassieker als ‘Когда пройдет боль (Als de pijn overgaat)’ weerklinkt, maar met ‘5 Утра (Vijf uur ’s ochtends)’ sluit Grebenshikov een eerste deel van het concert dat vooral uit nieuw of obscuur werk bestond.

Klankschalen en keelzang vergezellen ons alweer als we even een drankje gaan halen en terug gaan zitten voor het tweede deel van het concert. ‘Орёл, Телец и Лев (Adelaar, stier en leeuw)’, een oud nummer uit de jaren 80, laat alvast uitschijnen dat er nu bekender werk gespeeld zal worden. ‘Железнодорожная Вода (Spoorwegwater)’ en ‘Чай (Thee)’ zijn zelfs twee oeroude nummers van het officiële debuut van Åquarium: ‘Синий Альбом (Het blauwe album)’ uit 1981. Grebenshikov wou toen vooral als Bob Dylan klinken, en zou nog jarenlang de Russische Dylan genoemd worden, ook al heeft hij daarna zoveel andere dingen gedaan.

‘Второе Стеклянное Чудо (Het tweede glazen wonder)’ komt van ‘Акустика (Akoestisch)’, een plaat met prachtige melancholische folkmuziek uit 1982 die het bereik van Åquarium ferm vergrootte. Na het sambanummer ‘Палёное виски и толчёный мел (Verbrande whisky en gemalen krijt)’ mag er zelfs een compositie van de virtuoze Ierse fluitist Brian Finnegan aan bod komen: ‘Bernie & Ciaran’. Beide nummers komen van de schitterende plaat ‘Top’ uit 2015, al speelde Finnegan al sinds ongeveer 2008 een prominente rol in de begeleidingsgroep van Grebenshikov.

Ik heb via de verkoopstand de setlist van de avond vastgekregen, en ik betreur een beetje dat Grebenshikov topnummers als ‘Серебро Господа Моего (Het zilver van de heer)’ en ‘Там, где взойдёт Луна (Daar waar de maan opkomt)’ overslaat. ‘Марш Священных Коров (Mars van de heilige koeien)’ doet de pijn ietwat overgaan, maar het is vooral wat volgt dat de avond definitief onvergetelijk maakt.

Hoewel het optreden zittend verloopt, heeft zich aan de zijkant van het podium een groepje dansende Russen verzameld. Tijdens het onweerstaanbaar vrolijke ‘Не Пей Вина Гертруда (Drink geen wijn, Gertrude)’ komen dansende nymfen de sfeer ophitsen voor het podium. Ze zetten Boris ertoe aan om recht te staan en te zingen terwijl het publiek meezingt en in de handen klapt. De sfeer kan niet daarna meer stuk.

Met ‘Великая железнодорожная симфония (De grote spoorwegsymfonie)’ toont Grebenshikov opnieuw hoe hij wondermooie melodieën weet te combineren met originele songstructuren en ontroerende spirituele teksten. De sfeer is intussen die van het intiem samenzijn onder gelijkgezinden. Als hij aan het opzwepend drinklied ‘Стаканы (Glazen)’ begint, weet Grebenshikov dat hij maar een teken moet geven opdat het publiek uitbundig zou reageren. Er wordt gedanst, gefloten, gezongen, gesprongen. Helaas is dit het einde van het tweede deel, dat uiteraard uitmondt in een minutenlange staande ovatie.

Natuurlijk komt de oude man nog terug, en wel om een van zijn hoogtepunten uit de jaren 80 te spelen: ‘Сидя На Красивом Холме (Zittend op een mooie heuvel)’, het openingsnummer van ‘День Серебра (De dag van zilver)’ uit 1984, een plaat die Åquarium enorm populair maakte in de aanloop naar de perestrojka. ‘У императора Нерона (Bij keizer Nero)’ is nog ouder, afkomstig van een plaat vol ‘onberekenbare absurditeit’ uit 1982, die als naam gewoon een symbool kreeg: ‘▼’. (Dat is gemakkelijk, dan hoef ik het niet te vertalen.)

‘Месть Королевы Анны (De wraak van koningin Anna)’ is een vrolijk lied, maar ik word even emotioneel bij de gedachte dat deze man hier voor de diaspora speelt en niet meer mag spelen in Rusland, omdat hij de oorlog in Oekraïne veroordeeld heeft. Deze abominabele, onmenselijke oorlog tussen broedervolkeren, die nooit had mogen plaatsvinden. De Russen die hier vanavond zo vrolijk staan te dansen, zijn de Russen die tegen de oorlog zijn. De Russen die Poetin steunen, vinden Grebenshikov een loser, en ze steken dat niet onder stoelen of banken.

Voor poetinpropagandisten als Vladimir Solovyov en Margarita Simonjan – televisiefiguren die dagelijks op de grootste Russische zenders hun haat voor het Westen mogen verkondigen – is ‘Grebenshikov’ zelfs een scheldwoord geworden, dat ze gebruiken om alle vredegezinde Russen te stigmatiseren. Voor mij wordt deze man er alleen maar heldhaftiger door.

De eerlijkheid gebiedt me wel te zeggen dat Grebenshikov helemaal geen politieke figuur wil zijn, laat staan een dissident of een activist. Dat wou hij al niet toen mensen hem toedichtten bijgedragen te hebben aan de val van het communisme, en dat wil hij ook vandaag niet. Wie politieke standpunten van de man wil horen, zal van een teleurstellende kale reis terugkomen.

Grebenshikov wil mensen verbinden, en dat lukt prima met afsluiter ‘День Радости (Dag van vreugde)’. Mensen zingen mee, omhelzen elkaar, dansen samen, en sommigen huilen zelfs bij zoveel schoonheid. Het was een beetje een vreemd concert, waarop Grebenshikov ons wou aanmanen om zijn onbekender werk te verkennen, maar dat desalniettemin wondermooi was en voldoende hits bevatte om iedereen tevreden te stellen. Ik blijf de man en zijn werk alvast volgen, en ben er volgende keer alweer bij.

Video: ‘Стаканы (Glazen)’

Lees ons interview met Boris Grebenshikov uit 2023

Boris Grebenshikov en zijn muzikanten bleven nog een dag langer in Brussel en namen op 24 januari in La Madeleine een online concert op dat heel wat overlapte met het concert dat hier besproken werd. Bekijk het hele optreden hier.