Tussen de do en de re zit een hele wereld: die van de kruisen en de mollen, maar ook die van alle toonhoogtes tussen die kruisen en mollen. Als je daarmee gaat experimenteren, ben je bezig met microtonaliteit. Die microtonaliteit komt in heel veel theoretisch varianten. Je kunt een octaaf verdelen in iets heel anders dan in de gebruikelijke 12 halve tonen, of je kunt het hele concept van het octaaf achterwege laten.

Wat voor de ene microtonaal is, is dat voor de andere niet. In het Westen zijn we andere toonafstanden gewoon dan pakweg in de Arabische wereld. Daar worden naast halve tonen ook veel kwarttonen gebruikt. In ons dagelijkse leven zijn we vaak bezig met microtonaliteit: elke keer als je vals zingt onder de douche bijvoorbeeld. Maar ook als u het sujet bent dat naar westerns kijkt, heeft u al veel de gitaar horen glijden van noot naar noot en zo alle tonen ertussen gehoord. Eigenhandig wat prutsen met een elastiekje levert hetzelfde resultaat op.

De perstekst van dit album legde ons deze term in de mond, maar daar hebben we toch enige bedenkingen bij. Deze hele uitleg hadden we nodig om te komen tot het besluit dat Utopian Tales enkele microtonale elementen bevat, maar niet meer dan pakweg Axl Rose die tracht correct te zingen. Stein Urheim toont zich wel meester van de slide gitaar. Glissando’s kennen echter al honderden jaren en brengen onze hersenen niet bepaald op hol. Af en toe horen we inderdaad ook kwartintervals en deze leiden inderdaad tot een zeer breekbaar en emotioneel effect. De meeste muziek op deze plaat klinkt echter vooral zeer braaf “twaalf noten in een octaaf” met af en toe een kleine afwijking

Het goede nieuws is dat dit, los van het overroepen concept, wel een belachelijk goede plaat is. Er is wel degelijk een experimentele toets aan deze jazzerfenis maar het grootste gedeelte ligt erg goed in het oor. Meer zelfs, we horen op deze plaat enkele oprecht mooie melodieën maar ook loodzware klanklandschappen.

De cd opent met Ustopia – part one: een pracht van een instrumentaaltje met een melancholische melodie die blijft plakken en op filmische wijze beelden op je netvlies brandt. Het is echter ook een zeer braaf en rustig nummer dat we net zo goed op Radio 1 kunnen horen. De daaropvolgende Mikrotonia en Just intonation island zijn van een andere categorie. De twee nummers vormen een complementair klanklandschap, enkel doorbroken door enkele knappe tribale drums en heftige jazzchaos. Het contrast met het Utopia dat ons werd voorgesteld in de opener kan niet groter zijn: zwart, grauw, onrustwekkend.

Letter from Walden Two twijfelt tussen film noir en psychedelische 60s rock. De Turkse Tambur geeft het nummer een esoterische toets. Trouble in Carnaticala is onze favoriet op de plaat. Het nummer begint als de atonale versie van Shaft tot zich plots een pracht van een melodie ontpopt, gedragen door verschillende instrumenten.

Heel verrassend is de plotse switch naar enkele melodieuze popnummers die het midden houden tussen americana en freak folk. De Beatles loeren om een hoekje bij nummers een nummer als Hear the People sing. Prachtig is ook de prachtige jazzballade The Clown.

Dat Stein Urheim niet alleen geweldige nummers kan maken, maar ook nog eens weet hoe hij een plaat moet opbouwen, bewijst hij met de twee laatste nummers. Utsopia – Part Two vangt aan met een melodisch motief uit een traditional, herwerkt door Olav Snortheim en laat je als luisteraar helemaal tot rust komen na dit halfuur vol muzikale prikkels.

Dit is één van de mooiste platen van het moment.

Peter De Koning
03/12/2017